بهشت است گیتی ز اردیبهشت …..حلال آمد ای مه، می اندر بهشت
به راغ و به باغ و به کوه و به دشت ….. زفرّ گرانمایه اردیبهشت
اردیبهشت روزست ای ماه دلستان ….. امروز چون بهشت برینست بوستان
مسعود سعد سلیمانی
چیستی
در ایران باستان هر کدام از سی روز ماه به نام یکی از امشاسپندان و ایزدان خوانده میشده است. هنگام یکی شدن نام ماه و روز جشنی را برپا میساختند که با همان نام خوانده میشد.
اردیبهشت دومین امشاسپند در دین زرتشتی در اوستاaCawahICTa و در پهلوی ardwahICT خوانده میشود. نامش به چم (معنی) بهترین راستی، نمادی از نظم اخلاقی، نظم جهانی و قانون ایزدی است که از آفرینش جهانی آتش را به خویش پذیرفت. اگرچه امشاسپندان در آغاز تجلی صفات اهورامزدا بودند، در دوره ساسانی به عنوان دستیاران اهورا و در جایگاهی بالاتر از ایزدان جای گرفتند و حتی در برخی متون جدیدتر زرتشتی سه دختر و سه پسر اهورامزدا خوانده شدند.
اردیبهشت در ادبیات هخامنشی
در میان کتیبههای دوره هخامنشیان خشایارشا نخستین کسی بود بیشترین تاکید را بر اهمیت ارته و اشه داشته است که این امر در کتیبه دیوان در تخت جمشید بیشتر از همه دیده میشود. در بخش پایانی این کتیبه چنین آمده است که: ( … مردی که به آن قانونی که اهورامزدا گذاشته احترام بگذارد و اهورا و اَرتَ را با احترام بستاید او هم هنگام زندگی شاد میشود و هم هنگام مرگ سعادتمند میگردد…)
اردیبهشت در ادبیات زرتشتی
در اوستای گاهانی اینگونه آمده است که اهورامزدا او را از نیروی خرد خویش آفریده و هنگام آفرینش، گیاهان را به یاری او رویانده است. در یشتها آغاز اردیبهشت یشت، نیایش اَشِم وهو آمده و در بندهشن گفته شده است که در آغاز آفرینش پس از آنکه اردیبهشت پیش از دیگر امشاسپندان به آفریدگاری اهورامزدا گواهی داد، اهورامزدا اشم وهو خواند و اردیبهشت را بن همهی آفریدگان مینوی قرار داد. در همان بندهشن و بسیاری دیگر از متون دینی پهلوی اردیبهشت بهترین راستیِ بیمرگِ برکت بخشنده است و در پایان جهان در همکاری با اهورامزدا دیو آز و اهریمن، آخرین نیروهای تاریکی را از میان میبرد.
ترجمه سرود اشم وهو: راستی بهترین نیکی است. نیکبختی است. نیک بختی ازآن کسی است که راست وخواستارِ بهترین راستی است.
امشاسپند اردیبهشت
اردیبهشتگان در منابع اسلامی
ابوریحان در آثار الباقیه معنی این نام را (راستی بهتر است) ذکر کرده و اینگونه آورده که منتهای خیر است و اردیبهشت ملک آتش ونور است و اهورامزدا او را نماینده خود کرده تا به یاری ادویه و خوراک بیماریها را درمان کند و دروغ را از راستی و حق را از باطل، به سوگندهایی که در اوستا آمده، پدیدار سازد.
گردیزی نیز با روایتی مختصر از این جشن یاد کرده و اردیبهشت را فرشته موکل بر آتش دانسته است. تاریخنویسان ایرانیِ مسلمان دیگری نیز از این جشن نام بردهاند.
آیین
آیین ویژه این روز پوشیدن لباس سپید همراه با کلاه یا شال سپید، گستردن خوان سبز و چیدن گلهای بهاری بویژه مرزنگوش که گل ویژه این امشاسپند است و روشن کردن شمع بر روی آن و خوانش اردیبهشت یشت همراه با شادمانی همگانی در طبیعت بهاری از است.
فهرست گفتارها
برآمد
اردیبهشتگان دومین جشن ماهانه سال است و اردیبهشت، به چمِ بهترین راستی، پاسدار راستی و پاکی و نظم در جهان مادی است. از آنجاییکه آتش بهترین نماد پاکی است پس در جهان نماینده و نماد اردیبهشت شده است. به شَوَندِ( دلیل) آنکه ماه اردیبهشت، سبزترین ماه سال و بنابر دیدگاه هخامنشیان ماهِ بهار نیرومند
ثورَ وهارَ میباشد، این روز، جشن گلستان نیز نامیده میشود.