جشن نیلوفر

پیشینه‌ی نیلوفردر فرهنگ ایرانیان، به اساطیر هند و ایرانی باز می‌گردد که نمادی از آفرینش،  پاکی و مادینه‌ی هستی بوده است و پس از جدایی این دو، در اساطیر ودایی و داستان‌های حماسی هندو، به صورت ۸ یا ۱۲ پر و هزار برگ در بناهای سنگی زیر پای خدایان نقش شد که نامی‌ترین آنها نمایشِ سوریا خدای خورشید و فرزند برهما، بر گل نیلوفر در روی گردونه‌ای زرین است. در اساطیر ودایی آمده است که: از آکاش باد پیدا شد و از باد، آتش و از آتش آب و از آب زمین پیدا شد و از زمین گل نیلوفر padma پیدا گشت و ۸ برگ این گل ۸ جهت عالم است و در گل شخصی پیدا شد که اورا برهما خوانند و او اصل همه‌چیز و منشا علوم است و پیدایش همه از اوست و جان همه‌ی چیزهاست و او نوری بسیار عظیم دارد.  در داستان‌های اساطیری  مهابهارت  نیز برهمن است که از گل نیلوفری که از ناف ویشنو برخاسته، با چهار دست و چهار سر زاده شده است؛ دراسطوره‌ای دیگر آگنی خدای وداییِ آتش نیز از نیلوفر زاده شد. نقش نیلوفر در آیین‌های فلسفی هند تا امروز نیز ادامه پیدا کرد.
در گات‌ها و اوستا از این جشن یا گل نیلوفر اثری نیست و نبود اشاره به نیلوفر حتی در آبان یشت که به ایزدبانو آناهیتا پیوند دارد، نشان می‌دهد که دیرینگی این جشن به دورانی پیش از زرتشت باز می‌گردد. در دوران ساسانی بار دیگر باورهای پیش از زرتشت در ادبیات و اساطیر پدیدار گشت و گل نیلوفر که تنها در هنر ایران باقی مانده بود به ادبیات هم بازگشت؛ در بندهشن در متنی که هر امشاسپند و ایزد به گلی پیوسته شده، اینگونه آمده که:  نیلوفر آبان را خویش است. در متن خسرو قبادان و ریدک نیز آمده است که: نیلوفر را بوی چون بوی توانگری است.

گل نیلوفر در آثار هنری

نقش گل نیلوفر شکفته و یا غنچه در بسیاری از آثار هنری ایران از کهن‌ترین دوران تا دوران ساسانی دیده می‌شود که اوج کاربرد آن در هنر دوره‌ی هخامنشیان است. برخی از پژوهشگران بر این باورند که آرایه گل‌های شاه‌عباسی در فرش ایرانی بازمانده بن‌مایه‌ی گل نیلوفر است وهمان‌گونه که سرو راست‌قامت ایرانی پس از اسلام با سری خمیده دوباره در هنر جای خود را باز کرد، نیلوفر نیز با اندکی دگرگونی در نقش فرش جانی دوباره گرفت.
نقش‌برجسته‌های هخامنشی:
کاربرد پیوسته این نگاره‌ی ورجاوند بر سفال و ساغرها و دامنه‌ی جامه‌ها، در دست شاهان به نشانه آشتی و دوستی و در دست نمایندگان کشورها به نشانه‌ی شادمانی و توانگری، همگی بازگوکننده‌ی جایگاه والای این گل در اندیشه‌ی ایرانیان هستند.
نیلوفر با برگ‌های گشوده یکی از پرکاربردترین نگاره‌ها در آرایه‌های معماری هخامنشیان است که با ۱۲ و گاهی ۲۴ پر نشان داده شده‌اند. این آرایه در حاشیه‌ی دیوارنگاره‌های پلکان و کنگره کاخ آپادانا و دیگر کاخ‌های تخت‌جمشید دیده می‌شود.



نمایش دیگر این گل همراه با ساقه در کنار گوپت است، در کف ظروف و کاسه‌های نقره و طلایی و برنزی، آجرهای لعاب‌دار و پایه ستون‌های کاخ شوش نیز این نگاره دیده می‌شود.



ساسانی:
نماد این گل در بیشتر آثار هنری ساسانی از دست‌بافت‌هایی چون فرش و پارچه، ظروف زرین و سیمین، تا نقش‌برجسته‌های سنگی و گچبری، در بسیاری از کاخ‌ها و آتشکده‌ها، همچون تاق بستان، تیسفون، چال‌ترخان، دیده شده است. برجسته‌ترین آنها که میترا را ایستاده بر نیلوفر نشان می‌دهد، نگاره‌ی تاج‌ستانی اردشیر دوم در تاق بستان است که میترا در پشت او ایستاده است.