اردیبهشت۳۱
تیر شید (چهارشنبه)
در روز جهانی مامایی، که هر ساله در ۵ مه برگزار می‌شود، به بررسی تاریخچه مامایی در ایران می‌پردازیم. این گزارش جزئیات سیر تحول مامایی از شیوه‌های سنتی تا استانداردهای مدرن را ارائه می‌دهد و نقش حیاتی ماماها در بهبود سلامت مادران و نوزادان را برجسته می‌سازد. اطلاعات این گزارش بر اساس تحقیقات آکادمیک و منابع معتبر جمع‌آوری شده است.
پیش از سال ۱۹۱۹، مامایی در ایران به‌صورت سنتی انجام می‌شد. تحقیقات نشان می‌دهد که ماماهای سنتی، معمولاً زنان بودند که دانش خود را از طریق سنت‌های شفاهی و تجربی از مادران یا زنان با تجربه دیگر در جامعه آموخته بودند. این ماماها آموزش رسمی نداشتند و از گیاهان دارویی، آیین‌ها و تکنیک‌های سنتی برای مدیریت بارداری و زایمان استفاده می‌کردند. به‌عنوان‌مثال، در برخی منابع ذکر شده است که از گیاهانی برای کاهش درد زایمان یا جلوگیری از عوارض استفاده می‌شد (Midwifery Today Traditional Postpartum Practices and Rituals in Iran The heart and science of birth).
بااین‌حال، به دلیل عدم دانش کافی، نرخ مرگ‌ومیر مادران و نوزادان بالا بود. این چالش‌ها نیاز به مدرن‌سازی و استانداردسازی مامایی را آشکار کرد. برخی منابع نیز به آیین‌های خاص اشاره دارند، مانند استفاده از بخور برای محافظت از مادر و نوزاد و ساخت دستبند از نخ برای آیین‌های پس از زایمان (Culture of Iran: Birthday and Rituals of Birth).
اولین گام به‌سوی مدرن‌سازی مامایی در سال ۱۹۱۹ برداشته شد، زمانی که ده دانشجو از مدرسه فرانکو-فارسی در تهران برای آموزش مامایی از طریق تمرین در بیمارستان انتخاب شدند. این اقدام پایه آموزش آکادمیک مامایی در ایران را گذاشت (A century (1919-2019) of academic midwifery in Iran: From traditional midwives to PhD graduates). در سال ۱۹۲۶، اولین مدرسه مامایی به‌طور رسمی افتتاح شد و در سال ۱۹۲۹ با دانشکده پزشکی ادغام شد. دانشجویان نیاز به داشتن گواهینامه تحصیلات ابتدایی (۵ سال تحصیل رسمی) داشتند و دوره آموزشی سه‌ساله بود.
در سال ۱۹۵۵، آموزش پرستاری و مامایی ادغام شد و عنوان «پرستار-ماما ثبت‌شده» پس از سه سال پرستاری و ۱۲ تا ۱۸ ماه دوره مامایی اعطا شد. این ادغام برای ارائه آموزش جامع در هر دو زمینه طراحی شده بود. از سال ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۵، به دلیل کمبود ماما، برنامه مدرک کاردانی دوساله مامایی برای دارندگان دیپلم دبیرستان راه‌اندازی شد. این برنامه به افزایش تعداد ماماها در نیروی کار کمک کرد.
نقطه عطف در سال ۱۹۸۶ رخ داد، زمانی که برنامه کارشناسی مامایی به‌عنوان یک رشته مستقل در چند دانشگاه ملی آغاز شد. این روند با راه‌اندازی برنامه کارشناسی ارشد در سال ۱۹۹۰ و برنامه دکتری در «سلامت تولیدمثل» در سال ۲۰۰۶ ادامه یافت. امروزه، بیش از ۴۰ دانشگاه دولتی برنامه کارشناسی مامایی ارائه می‌دهند و سالانه حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ دانشجو وارد این برنامه می‌شوند. ده دانشگاه برنامه کارشناسی ارشد مامایی با تخصص‌های مختلف، مانند آموزش مامایی، سلامت مادر و کودک، مامایی مبتنی بر جامعه، مامایی قانونی و سلامت تولیدمثل دارند. هشت دانشگاه نیز برنامه دکتری مامایی یا سلامت تولیدمثل ارائه می‌دهند (A century (1919-2019) of academic midwifery in Iran: From traditional midwives to PhD graduates).
ماماهای امروزی در ایران حرفه‌ای آموزش‌دیده هستند که در بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی و مطب‌های خصوصی کار می‌کنند. آن‌ها مراقبت‌های دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان را ارائه می‌دهند. دولت ایران اهمیت ماماها را در کاهش نرخ مرگ‌ومیر مادران و نوزادان شناخته است. از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵، ایران نرخ مرگ‌ومیر مادران را بیش از ۷۵٪ کاهش داده است، که این موفقیت به تلاش‌های ماماها و سیاست‌های بهداشتی مرتبط است (A century (1919-2019) of academic midwifery in Iran: From traditional midwives to PhD graduates).
در حال حاضر، بیش از ۳۰,۰۰۰ ماما با مدارک کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در سیستم بهداشتی عمومی ایران کار می‌کنند. نرخ سزارین در ایران نزدیک به ۵۰٪ است، که نشان‌دهنده نیاز به بهبود مراقبت‌های زایمانی است. چالش‌هایی مانند رضایت شغلی متوسط، نیاز به ماماهای بیشتر برای مراقبت خانواده‌محور و بهبود امنیت شغلی و بودجه نیز وجود دارد.
تحولات کلیدی مامایی در ایران
۱۹۱۹ آموزش بیمارستان‌محور مامایی برای ۱۰ دانشجو در مدرسه فرانکو-فارسی تهران آغاز شد.
۱۹۲۶ اولین مدرسه مامایی به‌طور رسمی افتتاح شد.
۱۹۲۹ مدرسه مامایی با دانشکده پزشکی ادغام شد؛ دانشجویان نیاز به گواهینامه ابتدایی داشتند.
۱۹۵۵ آموزش پرستاری و مامایی ادغام شد؛ عنوان «پرستار-ماما ثبت‌شده» اعطا شد.
۱۹۷۰–۱۹۸۵ برنامه مدرک کاردانی دوساله مامایی به دلیل کمبود ماما راه‌اندازی شد.
۱۹۸۶ برنامه کارشناسی مامایی به‌عنوان رشته مستقل در چند دانشگاه ملی آغاز شد.
۱۹۹۰ برنامه کارشناسی ارشد مامایی راه‌اندازی شد.
۲۰۰۶ اولین برنامه دکتری در «سلامت تولیدمثل» در پنج دانشگاه عمومی آغاز شد.
تاریخچه مامایی در ایران نشان‌دهنده مقاومت و انعطاف‌پذیری این حرفه باستانی است. از شیوه‌های سنتی ریشه‌دار در فرهنگ و تاریخ همچون رستم زاد تا مراقبت‌های مبتنی بر شواهد امروزی، ماماها همواره در خط مقدم ارائه خدمات بهداشتی ضروری برای زنان و نوزادان بوده‌اند. در روز جهانی مامایی، ما به نقش حیاتی ماماها در شکل‌دهی به آینده‌ای سالم برای نسل‌های آینده ادای احترام می‌کنیم.
