در بند ۹۴ فروردین یشت اوستا آمده است: هنگام زادن و نشو و نمایش زرتشت همهی آفریدگان سپنتامینو به خود مژده رستگاری دادند خوشا به ما اینک آترپان زاده شد اسپیتمان زرتشت.
در ادبیات پهلوی، او تنها نوزادی است که هنگام زایش خندید به سبب آنکه بهمن در اندیشهاش پدیدار گشت چرا که بهمن مینوی شادیآفرین است. همچنین نوشته کوچکی بنام(ماه فروردین روز خرداد) از دوره خسروپرویز، وجود دارد که دربارهی خجستگی روز ششم فروردین (خرداد روز) و رویدادهای اساطیری مهمی که از آغاز آفرینش تا پایان جهان در این روز فرخنده روی داده یا روی خواهد داد، نگاشته شده است.
در آغاز این متن چنین آمده است که زرتشت از اهورامزدا پرسید که چرا خرداد روز از ماه فروردین بزرگتر و نیک و گرامیتر است و هرمزد چنین پاسخ داد که که در این روز، جان جهانیان را آفریدم و در ادامه رویدادهای گوناگون را نام برده، از میان آنچه پیشتر رخ داده، پیدایش کیومرث، پیدایش هوشنگ، چیرگی تهمورث بر اهریمن و سوار شدن بر او، برپایی پیمان در جهان توسط جمشید، بخشش جهان توسط فریدون بین سه فرزندش، کشته شدن افراسیاب توسط کیخسرو به کین پدرش سیاوش، پرتاب تیر آرش و بسیاری رویدادهای اسطورهای دیگر است و از میان آنچه مربوط به آینده است، پدیدار شدن هوشیدر، رستاخیز و تن پسین، ناکار شدن دیو آز و مواردی چنین است.
با توجه به رویدادهایی چنین بزرگ نمیتوان یقین داشت که ارزش ویژهی این روز سبب شده است که زادروز زرتشت به این روز نسبت داده شود و یا به سبب زادروز زرتشت چنین رویدادهای مهمی در این روز رخ دادهاند.
در متون دیگر چون بندهشن نیز خرداد سرور سالها و ماهها و روزهاست، چرا که آبادی زمین از آب است و آب دارایی امشاسپند خرداد است.
نوروز خردادی در ادبیات پس از اسلام
ابوریحان پس از آنکه مواردی چون آنچه در دستنوشته ماه فروردین روز خرداد آمده را ذکر میکند، چنین روایت کرده است که آیین ساسانیان چنین بود که پادشاه در روز نخست مردم را اعلام مینمود که برای ایشان جلوس کرده که به ایشان نیکی کند روز دوم برای دهقانان روز سوم برای سپاهیان و بزرگان روز چهارم برای نزدیکان و خاصان خویش روز پنجم برای خانواده خود جلوس میکرد و روز ششم برای خود نوروز میگرفت و آنچه در روزهای گذشته برای شاه هدیه آورده بودند را جدا کرده برخی را میبخشید.گردیزی نیز بخشهایی از دستنویس ماه فروردین روز خرداد را با توضیح بیشتر روایت کرده است.
مراسم جشن نوروز بزرگ
آش رشته، سیرُگ( نان روغنی)، و دیگر خوراکیهای سنتی چون نان شیر و کماج و لرک و جشن خوانی از مراسم این روز است. جشن خوانی اگرچه تنها در میان زرتشتیان با خواندن دعای اَشِم وهو و آفرینگان رواج داشت اما ایرانیان پس از فراگیر شدن اسلام همچنان سفره جشنخوانی و خواندن شعرهایی با دورن مایه پایداریِ مردم با همبستگی، همفکری و گسترش راستی را ادامه دادند.
سفره جشنخوانی پارچهای سپید است که برگهای مورد، شمشاد و سرو در دو سوی آن قرار دارد، در دو گوشه دیگر دو شعمدان قرار دارد، لیوان شربت، سینی میوه و سینی دیگر از دیگر نهادههای این سفره است.
بخشی از متن ماه فروردین روز خرداد
اشو زرتشت از هرمزد پرسید که برای چه مردمان ماه فروردین روز خرداد را از دیگر روزها بزرگتر، بهتر و گرامیتر میدارند؟
هرمزد پاسخ داد که ای زرتشت اسپیتامان ماه فروردین روز خرداد، جان جهانیان را افریدم
آوانویسی متن
pUrsid ahlaw zardUxCT az ohrmazd ku cE rAy mardomAN mah frawardiN roz I hUrdAd az abArig rozihA pad mEh Ud wEh grAmigTar dArENd
Ohrmazd passUx dAd ku spITAmAN zardUxCT mAh frawardiN roz I hUrdAd gyAN i gEhANigAN dAd hEm
فهرست گفتارها
برآمد
روز ششم فروردین در ادامه جشنهای نوروزی با نام نوروز بزرگ، روز امید است؛ مراسمی دلانگیز و شادی آفرین همراه با آرزوی همبستگی مردم و داشتن فرمانروایی دانا و دادگستر همچون دوران اساطیری جمشید است. اندیشه نیک شادیآفرین است و شادکامی و خرسندی درونی با ساختن دنیایی سرشار از آرامش برای خود و دیگران، شدنی است. جهانی آباد در سایه دلهایی آرام و شادمان.
۱-آموزگار، ژاله:۱۳۸۴، اسطوره زندگی زرتشت، نشر چشمه
۲-ابوریحان، بیرونی: ۱۳۸۶، آثارالباقیه، ترجمه اکبر داناسرشت، انتشارات امیرکبیر
۳-بهار، مهرداد: ۱۳۸۰، بندهشن، انتشارات توس
۴-پورداوود، ابراهیم: ۱۳۷۷ ،یشتها، نشر اساطیر
۵- گردیزی، ابوسعید: ۱۳۶۳، تاریخ گردیزی، تصحیح عبدالحی حبیبی، انتشارات دنیای کتاب
۶- میرزای ناظر، ابراهیم: ۱۳۷۳، ماه فروردین روز خرداد،انتشارات ترانه
۷- نیکنام، کورش: ۱۳۸۵، از نوروز تا نوروز، انتشارات فروهر