راستی دفتر سعدی به گلستان ماند ….. طیباتش به گل و سبزه و ریحان ماند
چرایی
کوروش کمالی سروستانی یکم اردیبهشت را به مناسبت پایان نگارش کتاب گلستان، برای بزرگداشت سعدی پیشنهاد داد که توسط بسیاری از سعدی شناسان و ادیبان پذیرفته شد و از سال ۱۳۷۶ این روز در تقویم ایران وارد شد.
زندگی سعدی
مشرف الدین مصلح ابن عبدالله شیرازی، با تخلص سعدی، به استاد سخن و شیخ اجل شناخته می‌شود در سال‌های اول سده هفتم هجری حدودا در سال ۶۰۶ ه.ق در شهر شیراز زاده شد .
سعدی آموختن را از كودكی تحت اموزش پدرش که از كاركنان دربار اتابك بود آغاز کرد پس از مرگ پدرش، مقدمات علوم دینی و ادبی را در شیراز آموخت و سپس در دوران جوانی به بغداد و مدرسه نظامیه رفت، سپس دوره‌ی طولانی سفرش از حدود سال‌های ۶۲۰ تا ۶۵۵ آغاز شد که بر پایه سروده‌های خودش عراق، شام، حجاز، روم، هندوستان، غزنین، تركستان، بیت‌المقدس و یمن را دیده است، گرچه برخی پژوهشگران دیدار سعدی از برخی شهر ها و کشور‌ها همچون هند و روم را باور ندارند.
نکته‌ی دیگر در مورد زندگی سعدی نام‌آوری او حتی در زمان زندگیش در مرزهای خارج از ایران مانند هندوستان است و این شاید به دلیل شیوایی گفتار او بوده باشد.
او سرانجام در سال ۶۹۰ ه. ق در شیراز درگذشت و در باغ دلگشا، نزدیك به سرچشمه رود ركن آباد که به روایتی محل زندگیش بود دفن شد.
ویژگی سخن سعدی
مهمترین ویژگی سخن سعدی چه در نثر و چه در نظم، شیوایی و شیرینی و نیز بی‌پروایی در گفتنِ سخنِ راست و بی‌پرده سخن گفتن از فساد صاحبان قدرت، از حاکم تا داور و عابد، آنهم در دوره‌ی چیرگی مغول است . دیگر آنکه او شاعری جهانگرد بود و آنچه را که دیده و شنیده بود با داستان و روایت، زیبا و شیرین بازگو می‌کرد و از سوی دیگر شاعری شوخ طبع نیز بود. در سخن سعدی آنچه بسیار دیده می‌شود پند و اندرز است و سفارش به دادرسی و مهربانی و به‌دست اوردن نام و یاد نیک.
عکسی قدیمی از سعدیه
آثار منثور
شاهکار نثر سعدی گلستان است، نثر آمیخته به شعر در ۸ باب؛ سیریت پادشاهان، اخلاق درویشان، فضیلت قناعت، فوائد خاموشی، عشق و جوانی، ضعف و پیری، تاثیر تربیت و آداب صحبت.
سعدی شیرازی در دیباچه گلستان چگونگی نگارش کتاب را در داستانی بیان می‌کند که بخشی از آن چنین است: … تفرج کنان بیرون رفتیم در فصل ربیع که صولت برد آرمیده بود و ایام دولت ورد رسیده
پیراهن برگ بر درختان چون جامه عید نیکبختان
سپس دوبیت در وصف اردیبهشت آورده و در ادامه داستان، در صبح آن شب‌نشینی دوستانه و در گفتگویی با دوستی که گل و ریحان از باغ چیده اشاره‌ای دیگر به کتاب گلستان خود دارد.
به چه کار آیدت ز گل طبقی ….. از گلستان من ببر ورقی
گل همین پنج روز و شش باشد ….. وین گلستان همیشه خوش باشد
آثار منثور دیگر او عبارت است از : مجالس پنجگانه، كه شامل ذكر و مواعظ سعدی است؛ رساله ای در پاسخ صاحب دیوان شمس الدین محمد جوینی؛ رساله ای در عقل و عشق كه سعدی به آن پاسخ گفته است و نصیحه‌الملوك، اندرز شاهان درباره‌ی سیاست .
آثار منظوم
• بنام‌ترین آنها بوستان است كه در اخلاق و تربیت و پند و پژوهش سروده است و شامل ۱۰ باب است كه عبارتند از ۱- عدل ۲- احسان ۳- عشق ۴- تواضع ۵- وفا ۶- ذكر ۷- تربیت ۸- شكر ۹ـتوبه ۱۰ – مناجات و ختم كتاب. سعدی تاریخ پایان سرایش کتاب را در سال ۶۵۵ هجری قمری، پیش از بازگشت به شیراز بیان كرده است و آن را به عنوان پیشکش به شهر خود آورده، به ابوبكر بن سعد بن زنگی تقدیم كرده است .
• قصاید عربی دو کتاب قصاید به عربی و فارسی است که کتاب فارسی پند و اندرز و سخن از توحید و ستایش پادشاهان و مردان نامی زمانش است.
• مرثیه: شامل چند قصیده در مرگ مستعصم بالله و ابوبكر بن سعد بن زنگی و سعدبن ابوبكر و امیر فخرالدین ابوبكر است و یك ترجیع بند بسیار معروف در مرثیه اتابك سعد بن ابوبكر
• معلمعات و مثلثات، ترجیعات، طیبات، بدایع، خواتیم، غزل قدیم، صاحبیه، مجموعه ای از اشعار هزل و دو مثنوی انتقادی شیرین و چند غزل و رباعی و مفردات دیگر آثار او هستند.
مجموعه این آثار در کلیات سعدی نخست توسط خود او و پس از مرگش بار دیگر توسط علی بن احمد بن ابی بكر بیستون، گردآوری شد.
فهرست گفتارها
گزیده سخن سعدی
حکایتی از گلستان:
گروهی حکما به حضرتِ کسری در، به مصلحتی سخن همی‌گفتند و بزرگمهر که مهترِ ایشان بود خاموش.
گفتندش: چرا با ما در این بحث سخن نگویی؟
گفت: وزیران بر مثالِ اطبّااند و طبیب دارو ندهد جز سَقیم را. پس چو بینم که رای شما بر صواب است، مرا بر سرِ آن سخن گفتن حکمت نباشد.
چو کاری بی فُضولِ من بر آید ….. مرا در وی سخن گفتن نشاید
و گر بینم که نابینا و چاه است ….. اگر خاموش بنشینم گناه است
بوستان:
کسی دانه نیکمردی نکاشت ….. کز او خرمن کام دل برنداشت
نه هرگز شنیدیم در عمر خویش ….. که بدمرد را نیکی آمد به پیش
