نام روزهای ماه در گاهشماری اوستایی

گاهشماری اوستایی یکی از برجسته‌ترین دستاوردهای تمدن ایران باستان است که ریشه در باورهای زرتشتی دارد. این تقویم نه تنها برای تنظیم زمان استفاده می‌شد، بلکه بازتاب‌دهنده جهان‌بینی و اصول اخلاقی زرتشتیان بود. هر روز ماه در این تقویم به یک ایزد یا مفهوم الهی اختصاص دارد که نشان‌دهنده ارتباط عمیق بین زمان، دین، و اخلاق در فرهنگ زرتشتی است. این مقاله با هدف بررسی نام‌های روزهای ماه در گاهشماری اوستایی، ارائه تحلیلی تاریخی از این تقویم، و توضیح معانی و اهمیت این نام‌ها تدوین شده است. با مطالعه این نام‌ها، می‌توان به درک بهتری از میراث فرهنگی و مذهبی ایران باستان دست یافت.

گاهشماری اوستایی ریشه‌های خود را به دوران هخامنشی (۵۵۰–۳۳۰ پیش از میلاد) بازمی‌گرداند، زمانی که تحت تأثیر تقویم بابلی قرار داشت. این تقویم در دوران ساسانیان (۲۲۴–۶۵۱ میلادی) با اصلاحاتی که به اردشیر اول نسبت داده می‌شود، به شکل کنونی خود درآمد.

تقویم اوستایی شامل ۱۲ ماه، هر کدام با ۳۰ روز، است که مجموعاً ۳۶۰ روز را تشکیل می‌دهند. برای هم‌راستایی با سال خورشیدی، پنج روز اضافی به نام گاتاها (و در سال‌های کبیسه، ششمین روز به نام اورداد) به پایان سال افزوده می‌شود.

در طول تاریخ، زرتشتیان به سه نسخه اصلی از این تقویم روی آورده‌اند:

• شنشایی: مورد استفاده پارسیان هند، که به دلیل عدم افزودن ماه اضافی در سال ۱۱۲۹ میلادی، یک ماه از تقویم خورشیدی عقب‌تر است.
• قدیمی: مورد استفاده برخی زرتشتیان ایران، که یک ماه جلوتر از شنشایی است.
• فصلی: در قرن بیستم معرفی شد و با اعتدال بهاری هم‌راستا است.

با وجود این تفاوت‌ها، نام‌های روزهای ماه در همه نسخه‌ها یکسان باقی مانده است، که نشان‌دهنده اهمیت مذهبی و فرهنگی این نام‌ها است.

• هرمزد: به آهورامزدا، خدای اعلا و خالق جهان، اختصاص دارد.
• بهمن: نماد وهومن، امشاسپند اندیشه نیک و هدف خوب.
• اردیبهشت: به آشا وهیشتا، نماد راستی و پاکی، اختصاص دارد.
• شهریور: به خشتر ویریا، الهی سلطنت و قدرت، اختصاص دارد.
• سپندارمذ: نماد اسپنتا آرمایتی، الهی تقوا و عشق.
• خرداد: به هاوروتات، نماد کاملی و سلامت، اختصاص دارد.
• امرداد: به امرتات، الهی جاودانگی، اختصاص دارد.
• دی به آذر: روز خالق، با تأکید بر آتش (آذر).
• آذر: به آتر، الهی آتش، که در مراسم زرتشتی مرکزی است.
• آبان: به آپو، الهی آب‌ها، نماد پاکی و حیات.
• خور: به خورخشتا، الهی خورشید، نماد نور و زندگی.
• ماه: به ماه، الهی ماه، حاکم بر زمان و چرخه‌ها.
• تیر: به تیشتریا، ستاره باران و باروری.
• گوش: به گئوش اوروان، جان جانوران و جهان.
• دی به مهر: روز خالق، با تأکید بر میثرا، الهی پیمان.
• مهر: به میثرا، قاضی روح‌ها و حافظ پیمان‌ها.
• سروش: به سروش، الهی اطاعت و شکست‌دهنده دیوان.
• رشن: به رشنو، الهی عدالت.
• فروردین: به فرواشی‌ها، روح‌های نگهبان.
• بهرام: به ورثرغنا، الهی پیروزی.
• رام: به رامان، نفس زندگی و صلح.
• باد: به واتا، الهی باد و فضا.
• دی به دین: روز خالق، با تأکید بر داینا، دین و وجدان.
• دین: به داینا، دین و بینایی درونی.
• ارد: به اشی، الهی پاداش و ثروت.
• اشتاد: به ارشتات، عدالت و راستی.
• آسمان: به اسمان، الهی آسمان.
• زامیاد: به زام، الهی زمین.
• مهراسپند: به منثرا اسپنتا، کلمه مقدس.
• انارام: به انغرا رائوچا، نور بی‌پایان.

نام‌های روزهای ماه در گاهشماری اوستایی فراتر از ابزار شمارش زمان هستند؛ آنها یادآور ارزش‌های معنوی و اخلاقی زرتشتیان هستند. برای مثال، روزهایی که به آهورامزدا یا امشاسپندان (مانند وهومن و آشا وهیشتا) اختصاص دارند، بر اهمیت خالق و اصول اخلاقی مانند راستی و اندیشه نیک تأکید می‌کنند. همچنین، اختصاص روزهایی به عناصر طبیعی مانند آتش، آب، و زمین نشان‌دهنده احترام زرتشتیان به طبیعت است.

جشن های ۱۲ گانه

در ایران باستان، هنگامی که نام روز و ماه یکسان می‌شد (مانند روز مهر در ماه مهر)، جشن‌هایی برگزار می‌شد که نشان‌دهنده اهمیت این تقویم در زندگی روزمره بود.

گاهشماری اوستایی و نام‌های روزهای ماه آن، پنجره‌ای به جهان‌بینی زرتشتی و فرهنگ ایران باستان هستند. این نام‌ها، که به ایزدان و مفاهیم الهی اختصاص دارند، نه تنها ساختار تقویم را تشکیل می‌دهند، بلکه یادآور اصول اخلاقی و معنوی هدایت‌کننده زرتشتیان هستند. مطالعه این تقویم اهمیت حفظ میراث فرهنگی و مذهبی را برجسته می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه گاهشماری اوستایی همچنان بخشی از هویت زرتشتیان است.

پژوهش‌های آینده می‌توانند بر تأثیر این تقویم بر سایر سیستم‌های تقویمی منطقه یا نقش آن در مراسم مذهبی مدرن تمرکز کنند.