از این روز در ادبیات پیش از اسلام نام و نشانی نیامده است
آنچه از برخی منابع تاریخی برمی‌آید این است که نوروز تا هجدهم فروردین ادامه داشته است. اما بنابر شاهنامه در داستان باربد و خسرو پرویز او دو هفته در باغ در جشنگاه نوروز مانده بود.
بدان باغ رفتی به نوروز شاه ….. دو هفته ببودی بدان جشنگاه
اشاره دیگر به جشنی شبیه به سیزده به‌در ویس و رامین اثر به جا مانده از دوران اشکانی است که به جشنی خرم در بهار همراه با رفتن به صحرا و رقص و بازی و اسب سواری اشاره کرده است و از چگونگی برپایی این جشن می‌توان آن را با سیزده به در یکی دانست اما اشاره ای به تاریخ آن نشده است.
یکی جشن نوآیین کرده بد شاه …..که بد در خورد آن دیهیم و گاه
نشسته پیشش اندر سرفرازان ….. به بخت شاه یکسر شاد و نازان
اگرچه بود بزم شاه خرم ….. دگر بزمان نبود از بزم او کم
کجا در باغ و راغ و جویباران ….. زجام می همی بارید باران
همه کس رفته از خانه به صحرا….. برون برده همه ساز تماشا
گروهی در نشاط و اسب تازی ….. گروهی در سماع و پای بازی
گروهی می خوران در بوستانی ….. گروهی گل‌چنان در گلستانی
ویس و رامین:۳۲
سیزده به‌در در روایات اسلامی
ابوریحان از نخستین کسانی است که روایت کرد ایرانیان روز سیزدهم ماه یعنی تیر روز را نحس می‌دانند، در حالیکه در اندیشه ایرانیان تا پیش از رواج آیین زروان و مانویت، هیچ عددی نحس نبوده است.
اما درست‌تر است اگر چنین بیاندیشیم که بن مایه و ریشه شکل‌گیری این جشن، باوری کهن در میان ایرانیان است که آفرینش دوازده هزار سال است و هزاره سیزدهم آغاز بازگشت آرامش به جهان و فرشکرت است. همین گونه است ۱۲ ماه سال که سیزدهمین ماه، بازگشت دوباره زندگی به طبیعت است؛ روز سیزدهم از سال نو نیز پایکوبی و شادی وجشن روز نجات جهان و دوره تکامل جدید ستون‌های نگه دارنده جهان در اساطیر کهن هندواروپایی ایران است.
آیین‌ها
گره زدن سبزه: در اساطیر ایرانی نخستین نمونه آفرینش مادی انسان، مشی و مشیانه یا مهری و مهریانه است که نخست در پیکر گیاهی که از کمر به دو شاخه است پدیدار شدند. اینان بر اساس سیر تطور از پیکر گیاه به انسان تبدیل شدند و این نشانه باور ایرانیان به تطور انسان است و نه آفرینش یکباره به پیکر امروزی؛ اگرچه امروزه بنا بر باوری جدید گره زدن سبزه را به بخت‌گشایی و رسیدن به عشقی ناب می‌دانند اما می‌توان اینگونه اندیشید که در ادامه آیین‌های نوروزی که با آفرینش انسان پیوسته است، گره زدن سبزه بازتابی از یاد مشی و مشیانه و پیوندِ مردم بودن ما و طبیعت باشد.
آبشار آسیاب خراب جلفا
بازی‌های گروهی
تاب بازی در کنار دیگر بازی‌های گروهی محلی یکی از بازی‌های کهن مرسوم در این روز است که در منابع گوناگون با نام‌هایی چون باد پیچ و بازپیچ به آن اشاره شده است. ابوریحان در آثارالباقیه یکی از دلایل جشن نوروز را ساخت گردونه می‌داند که جمشید بر آن سوار شد و دیوان او را در یک روز از دماوند به بابل بردند، در ادامه می‌گوید که مردم این روز را عید گرفتند و برای یادبود آن‌روز در تاب می‌نشینند و تاب می‌خورند.
آیا این روز نحس است؟
باور به نحس بودن عدد سیزده به تاریخ مصر بازمی‌گردد که زلزله‌ای بزرگ در این رو هنگام خروج قوم یهود از مصر رخ داد، پس از آن روایات دیگری چون سیزده نفر بودن یاران مسیح در مراسم شام آخر به این داستان دامن زد. اما با توجه به اینکه در گاهشمار ایرانیان پیش از اسلام روزهای ماه با نام خاص خود خوانده می‌شدند، سپری کردن این روز در طبیعت پیوندی با نحس یا سعد بودن روزها و اعداد در ایران ندارد.
فهرست گفتارها
برآمد
در مورد این جشن اشاره آشکار در ادبیات دینی ایران باستان دیده نمی‌شود، پس می‌تواند همچون نوروز و در ادامه آن، جشنی پیش از زرتشتی در پیوند با طبیعت همراه با بن مایه‌های مربوط به اساطیر آفرینش جهان در فلات ایران باشد. سپری شدن این روز در دامن سبز طبیعتِ بهاری، جشن نیایش ایزد تیشتر ایزد باران و باران‌خواهی در نخستین ماه سال است.
اسعد گرگانی، فخر الدین: ۱۳۸۶، ویس و رامین، صدای معاصر
