منظره‌ای از طبرستان (مازندران) - خاستگاه گاهشمار تبری
گاهشماری تبری (یا مازندرانی) یک گاهشمار خورشیدی بومی در منطقهٔ مازندران و تبرستان است که ریشه در سنت‌های ایران باستان دارد. این تقویم به عنوان یکی از بازمانده‌های گاهشماری کهن ساسانی، طی قرون متمادی در میان مردم بومی شمال ایران به‌کار رفته و همچنان به‌صورت محدود در فرهنگ محلی حضور دارد.
گاهشماری تبری ریشه در تقویم‌های باستانی ایران به‌ویژه تقویم رسمی اواخر دورهٔ ساسانی دارد. مردمان تبرستان پس از ورود اسلام نیز به استفاده از این تقویم ادامه دادند و آن را با شرایط جدید تطبیق دادند.
گاهشمار تبری شامل دوازده ماه سی‌روزه به‌علاوهٔ پنج روز اضافی در پایان سال است. در این تقویم هر ماه ثابتاً ۳۰ روز دارد و پنج روز اضافه (پیتِک) در پایان سال قرار می‌گیرد.
مبدأ صحیح تقویم تبری به حدود ۱۳۳ سال پیش از هجرت بازمی‌گردد. آغاز این گاهشمار با دوم امرداد سال ۱۳۳ پیش از هجرت (مصادف با سال ۴۸۹ میلادی) همزمان است.
| ماه تبری | معادل هجری شمسی | معادل میلادی |
|---|---|---|
| ۱. فردینه‌ماه | ۲ امرداد - ۳۱ امرداد | ۲۴ ژوئیه - ۲۲ اوت |
| ۲. کِرچه‌ماه | ۱ شهریور - ۳۰ شهریور | ۲۳ اوت - ۲۱ سپتامبر |
| ۳. هَرِماه | ۳۱ شهریور - ۲۹ مهر | ۲۲ سپتامبر - ۲۱ اکتبر |
| ۴. تیرماه | ۳۰ مهر - ۲۹ آبان | ۲۲ اکتبر - ۲۰ نوامبر |
| ۵. مِلارِه‌ماه | ۳۰ آبان - ۲۹ آذر | ۲۱ نوامبر - ۲۰ دسامبر |
| ۶. شَروینه‌ماه | ۳۰ آذر - ۲۹ دی | ۲۱ دسامبر - ۱۹ ژانویه |
| ۷. میرِماه | ۳۰ دی - ۲۹ بهمن | ۲۰ ژانویه - ۱۸ فوریه |
| ۸. اونه‌ماه | ۳۰ بهمن - ۲۹ اسفند | ۱۹ فوریه - ۲۰ مارس |
| شیشک پیتک | ۳۰ اسفند - ۵ فروردین | ۲۱ مارس - ۲۵ مارس |
| ۹. اَرکه‌ماه | ۶ فروردین - ۴ اردیبهشت | ۲۶ مارس - ۲۴ آوریل |
| ۱۰. دِماه | ۵ اردیبهشت - ۳ خرداد | ۲۵ آوریل - ۲۴ مه |
| ۱۱. وهمِنِه‌ماه | ۴ خرداد - ۲ تیر | ۲۵ مه - ۲۳ ژوئن |
| ۱۲. نوروزماه | ۳ تیر - ۱ امرداد | ۲۴ ژوئن - ۲۳ ژوئیه |
به پنج روز اضافهٔ پایان سال «پیتِک» یا «پنجک» گفته می‌شود که واژه‌ای مازندرانی برای پنج‌روز است. این پنج روز جزو هیچ‌یک از ماه‌های دوازده‌گانه تبری به‌شمار نمی‌آید.
در سال‌های کبیسه، یک روز اضافی ششم به پیتک افزوده می‌شود که به آن «شِشک» می‌گویند و به معنای «شش‌روزه» یا روز ششم است. این روز به عنوان روز کبیسه در هر چهار سال یکبار اضافه می‌شود.
نوروز تبری یا سال نو مازندرانی که مصادف با روز نخست فردینه‌ماه (دوم امرداد ماه شمسی) است، هنوز توسط مردم مازندران جشن گرفته می‌شود. مازنی‌ها آغاز سال تبری را «نوسال تبری» می‌نامند.
نوروز تبری یا سال نو مازندرانی در روز دوم امرداد ماه توسط مردم مازندران جشن گرفته می‌شود. همچنین جشن‌هایی نظیر «تیرماه سیزده» و «میرنوروزی» نیز بر اساس این تقویم برگزار می‌شوند.
در مناطق روستایی مازندران، برای تعیین زمان کشت و برداشت محصولات یا فعالیت‌های دامداری از این تقویم استفاده می‌شود. همچنین برخی کشاورزان زمان‌بندی کارهای کشاورزی خود را بر اساس ماه‌های تبری تنظیم می‌کنند.
انجمن‌های فرهنگی و نهادهای محلی در مازندران با برگزاری همایش‌ها و انتشار تقویم‌های تطبیقی، گاهشماری تبری را به نسل جوان معرفی کرده و اهمیت آن را به عنوان بخشی از هویت بومی منطقه یادآور می‌شوند.
برای تبدیل تاریخ دلخواه خود به گاهشمار تبری، از ابزار گاه گردان استفاده کنید.
